«Η Μεγάλη Πέμπτη με τον Μυστικό Δείπνο είναι η σύνοψη των δύο επόμενων ημερών»

(Ο Όρθρος της Μ. Πέμπτης τελείται το απόγευμα της Μ. Τετάρτης)

 

ΣΥΝΑΞΑΡΙΟΝ

Τῇ ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ Πέμπτῃ,

οἱ τὰ πάντα καλῶς διαταξάμενοι θεῖοι Πατέρες ἀλληλοδιαδόχως

ἔκ τε τῶν θείων Ἀποστόλων καὶ τῶν ἱερῶν Εὐαγγελίων,

παραδεδώκασιν ἡμῖν τέσσαρά τινα ἑορτάζειν,

τὸν ἱερὸν Νιπτῆρα, τὸν μυστικὸν Δεῖπνον

(δηλαδὴ τὴν παράδοσιν τῶν καθ’ ἡμᾶς φρικτῶν Μυστηρίων),

τὴν ὑπερφυᾶ Προσευχήν, καὶ τὴν Προδοσίαν αὐτήν.

 

Στίχοι εἰς τὸν Ἱερὸν Νιπτήρα
Νίπτει Μαθητῶν ἑσπέρας Θεὸς πόδας,
Οὗ ποῦς πατῶν ἦν εἰς Ἐδὲμ δείλης πάλαι.

Εἰς τὸν Μυστικον Δεῖπνον
Διπλοῦς ὁ Δεῖπνος· Πάσχα γὰρ νόμου φέρει,
Καὶ Πάσχα καινόν, Αἷμα, Σῶμα Δεσπότου.

Εἰς τὴν ὑπερφυᾶ Προσευχὴν
Προσεύχῃ· καὶ φόβητρα, θρόμβοι αἱμάτων,
Χριστέ, προσώπου, παραιτούμενος δῆθεν
Θάνατον, ἐχθρὸν ἐν τούτοις φενακίζων.

ΕἰςτὴνΠροδοσίαν
Τί δεῖ μαχαιρῶν, τί ξύλων λαοπλάνοι,
Πρὸς τὸ θανεῖν πρόθυμον εἰς Κόσμου λύτρον.

Τῇ ἀφάτῳ σου εὐσπλαγχνίᾳ, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐλέησον ἡμᾶς. Ἀμήν.

Εισαγωγικά στον Μυστικό Δείπνο

Είμαστε στο τέλος των Ακολουθιών του Νυμφίου (Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη), οι οποίες ονομάζονται έτσι από το τροπάριο «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός», το οποίο ψάλλεται αυτές τις μέρες. Από την Μεγάλη Πέμπτη αρχίζουν οι Ακολουθίες των Παθών, δηλαδή  ο Μυστικός Δείπνος, η Σταύρωση και  η Ταφή. Η Μεγάλη Πέμπτη με τον Μυστικό Δείπνο είναι η σύνοψη των δύο επόμενων ημερών, γιατί σε αυτή γίνεται προκαταβολικά και μυστηριακά η Σταύρωση και η Ταφή του Χριστού, τα οποία επαναλαμβάνονται κάθε φορά που γίνεται Θεία Λειτουργία, όπου αναβιώνει το μυστήριο του Μυστικού Δείπνου.

Πράγματι ο Μυστικός δείπνος είναι ένας δείπνος μυστικός και γιατί έγινε αθόρυβα χωρίς επισημότητες και τυμπανοκρουσίες μεταξύ των μαθητών, οι οποίοι ήταν αρκετοί να εκπροσωπήσουν όλους τους ανθρώπους και να δημιουργηθεί για πρώτη φορά η χριστιανική κοινότητα, που θα εξελιχθεί στην εκκλησία του Θεού. Είναι όμως και μυστικός , διότι παραδόθηκε το μυστήριο της Θείας Κοινωνίας, το οποίο αποτελεί το πιο σημαντικό γεγονός σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Ας τα πάρουμε με την σειρά.

 

Ο Χριστός γνωρίζοντας ότι βρίσκεται στο τέλος της αποστολής του «επείγεται προς το Πάθος» όχι φυσικά από μαζοχισμό αλλά από άπειρη αγάπη για τον άνθρωπο και επί πλέον γιατί με το Πάθος θα εξασφαλίσει την σωτηρία του ανθρώπου ολοκληρώνοντας το σχέδιο της Θείας Πρόνοιας. Παραγγέλλει λοιπόν στους μαθητές να βρουν ένα μέρος για να γιορτάσουν το Πάσχα. Η επιλογή του χρόνου δεν είναι τυχαία, γιατί το Πάσχα των Εβραίων θα το διαδεχθεί το Πάσχα των Χριστιανών. Ήδη είχε προνοήσει ο Χριστός από ποιον  άνθρωπο θα ζητούσαν κατάλυμα, σε ποιο ανώγειο θα πήγαιναν, γιατί όταν πήγαν, το βρήκαν έτοιμο και στρωμένο. Κι όταν ήρθε η ώρα ο Χριστός «ανέπεσε», κάθισε για φαγητό, το ίδιο έκαναν και οι Απόστολοι. Και πριν προχωρήσει για φαγητό ευλόγησε και μετέβαλε τον άρτο και τον οίνο σε σώμα και αίμα Του και το έδωσε στους μαθητές.

          Ο άρτος, που «στηρίζει καρδίαν ανθρώπου»,  και ο οίνος, που «ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου», είναι οι δυο βασικά στοιχεία της υλικής διατροφής του ανθρώπου. Αυτά επέλεξε ο Χριστός, για να τα μετατρέψει σε βασικά στοιχεία της πνευματικής τροφής του ανθρώπου, θέλοντας να τονίσει και την υλική και την πνευματική φύση του ανθρώπου.Βέβαια τον άρτο τον ευλόγησε και έθρεψε πέντε χιλιάδες ανθρώπους με τα γυναικόπαιδά του, όπως ευλόγησε και τον άρτο, όταν μετά από την πορεία προς Εμμαούς ο Λουκάς και ο Κλεόπας με τον άγνωστο ακόμη συνοδοιπόρο (τον Χριστό) κατέλυσαν σε ένα σπίτι, για να περάσουν την βραδιά. Εδώ όμως ο άρτος γίνεται ο Άρτος της ζωής, δηλαδή ο Χριστός, τον οποίο θα τρώνε οι Χριστιανοί και δεν θα πεθαίνουν «ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς· ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου, ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα, ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ.(Ιωανν. Στ΄, 51, 56). κι έτσι θα επιβεβαιωθεί για μια ακόμη φορά ο λόγος του Χριστού «Οὐ κἐπ’ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ὁ ἄνθρωπος, ἀλλ’ ἐπὶ παντὶ ῥήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος Θεοῦ» (Ματθ .Δ, 4).

Τον  οίνος πάλι, το γέννημα της αμπέλου, για την οποία πολλές αναφορές έκανε ο Χριστός στη διδασκαλία του, όταν έλεγε: «ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος, ὑμεῖς τὰ κλήματα. ὁ μένων ἐν ἐμοὶ κἀγὼ ἐν αὐτῷ, οὗτος φέρει καρπὸν πολύν, ὅτι χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν. 6 ἐὰν μή τις μένῃ ἐν ἐμοί, ἐβλήθη ἔξω ὡς τὸ κλῆμα καὶ ἐξηράνθη, καὶ συνάγουσιν αὐτὰ καὶ εἰς τὸ πῦρ βάλλουσι, καὶ καίεται « (Ιωανν.ΙΕ΄5). Ήδη από τον θεό της αμπέλου, τον Διόνυσο, τον συναντάμε στην  ελληνική γραμματεία. Και εκεί βέβαια η κατανάλωση του θείου οίνου, έφερνε τον «ενθουσιασμό», δηλαδή την ξεδιάντροπη συμπεριφορά των ανθρώπων, εδώ όμως η πόση του οίνου, που μεταβλήθηκε σε Αίμα Χριστού, φέρνει τον άνθρωπο και πάλι σε ενθουσιασμό, αλλά αυτός ο ενθουσιασμός τον κάνει λογικό και συνετό.

Μια άλλη πολλή σημαντική ενέργεια , στην οποία προέβη ο Χριστός είναι το νίψιμο των ποδιών των Μαθητών. Το νίψιμο των χεριών ήταν μια εβραϊκή συνήθεια για λόγους καθαριότητας και όχι μόνο, ακόμη από τον Μωυσή, η οποία πέρασε και στην χριστιανική παράδοση, γι’ αυτό και έξω από τους ναούς υπήρχαν κρήνες, βρύσες, όπου έγραφαν: «νίψον ανομήματα μη μόνον όψιν» που διάζονταν με το ίδιο νόημα και ανάποδα. Ο Χριστός δεν ένιψε τα χέρια αλλά τα πόδια των Μαθητών, πράξη που σημαίνει σεβασμό στην εικόνα του Θεού, την οποία ο ίδιος έπλασε, αλλά και άκρα ταπείνωση. Η πρώτη μεγάλη ταπείνωση είναι η «κένωση», δηλαδή η ενανθρώπιση του Χριστού, η οποία ολοκληρώνεται με την πράξη αυτή της άκρας ταπείνωσης αλλά και με την παράλληλη διδασκαλία «ὃς ἐὰνθέλῃ ὑμῶν γενέσθαι πρῶτος, ἔσται πάντων δοῦλος, καὶ γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν (Μαρκ. Ι, 44-45).

Το παράδειγμα αυτό του Χριστού διδάσκει την ταπείνωση, η οποία είναι το αντίδοτο του εγωισμού, από τον οποίο υπέφερα τα πάνδεινα ο άνθρωπος. Το δηλητήριο του εγωισμού, που έριξε ο Διάβολος στους Πρωτοπλάστους, δηλητηρίασε και επηρέασε όλη την κτίση και φυσικά και τον άνθρωπο. Μοιάζει με τον τελευταίο κορονοϊό, που ξαπλώθηκε σε όλον τον κόσμο και προσβλήθηκαν όλοι οι άνθρωποι. Το εμβόλιο για τον κορονοϊό του εγωισμού δεν χρειάζονται να γίνουν έρευνες, είναι γνωστό, είναι η Θεία Κοινωνία, το φάρμακο του θανάτου και η απόκτηση της αθανασίας. Για κάτι τέτοιο όμως χρειάζεται να πιστέψεις, χωρίς πίστη για πνευματική αρρώστια και πνευματικό φάρμακο δεν γίνεται. Ο Χριστός ζητούσε από τους αναξιοπαθούντες να πιστέψουν ότι μπορεί να τους κάνει καλά, ύστερα συγχωρούσε τις αμαρτίες και τελικά τους θεράπευε.

Ἦχος πλ. δ’
Ὅτε οἱ ἔνδοξοι Μαθηταί, ἐν τῷ νιπτῆρι τοῦ Δείπνου ἐφωτίζοντο,

τότε Ἰούδας ὁ δυσσεβής φιλαργυρίαν νοσήσας ἐσκοτίζετο,

καὶ ἀνόμοις κριταῖς σὲ τὸν δίκαιον Κριτὴν παραδίδωσι.

Βλέπε χρημάτων ἐραστά τὸν διὰ ταῦτα ἀγχόνῃ χρησάμενον,

φεῦγε ἀκόρεστον ψυχὴν τὴν Διδασκάλῳ τοιαῦτα τολμήσασαν.

Ὁ περὶ πάντας ἀγαθός, Κύριε δόξα σοι.Ερμηνεία

Ο Ιούδας ο μαθητής του Χριστού αποτελούσε μια παραφωνία μέσα στον κύκλο των μαθητών. Κι’ αυτό γιατί  «ουκ ηβουλήθη συνιέναι», δεν έδωσε την καρδιά του στον διδάσκαλό του  αλλά σε κάτι υλικό και φτηνό, τα χρήματα. Τον κυρίεψε ο δαίμονας της φιλαργυρίας και έγινε φιλάργυρος. Την ώρα του Μυστικού Δείπνου, την ώρα που ο Χριστός έδινε το φάρμακο της αθανασίας, ο Ιούδας θέλησε να γαντζωθεί από τα χρήματα. Δελεάστηκε από τον Πονηρό με τα χρήματα και έπαιξε το καταστρεπτικό του παιχνίδι. Δεν είχε ούτε ιερό, ούτε όσιο «ο Δυσσεβής». Ούτε την τελευταία προειδοποίηση του Χριστού, ότι κάποιος από εσάς θα με παραδώσει, ούτε και τότε την έλαβε υπόψη του, αλλά έτρεξε στους ανόμους κριτές οικειοθελώς να τον παραδώσει. Οι άνομοι κριτές, οι Γραμματείς και Φαρισαίοι, είχαν βγάλει την αξιοκατάκριτη απόφαση ότι  έπρεπε να εξοντώσουν αυτόν που τους ενοχλεί στην εξαπάτηση του λαού.

Ο υμνογράφος παραδειγματίζεται από το αρνητικό παράδειγμα, εντοπίζει το πρόβλημα στην αδιέξοδο και καταστροφική λύση, να θέσει τέρμα στη ζωή του με απαγχονισμό, και προτρέπει την ψυχή ου και μαζί κι εμάς, να αποφεύγουμε την ακόρεστη δίψα για χρήματα, την πλεονεξία που οδηγεί στον θάνατο. Όμως ο «περὶ πάντας ἀγαθός Κύριος» θέλει «πάνταςἀνθρώπουςθέλεισωθῆναικαὶεἰςἐπίγνωσινἀληθείαςἐλθεῖν(Α΄Τιμοθ. 4, 4),  γι’ αυτόκαι η αγκαλιά  του ήταν ανοιχτή για τον Ιούδα, όπως ήταν ανοιχτή για την πόρνη και για τον ληστή, και αν μετανοούσε πραγματικά, θα σώζονταν.

Τις αντιφάσεις ( δούλος και  δόλιος, μαθητής και επίβουλος, ο φίλος και διάβολος, ἀπέδωκεν ἀσπασμόν, παρέδωκε τὸν Χριστόν), που παρατηρεί κανείς στην όλη συμπεριφορά του Ιούδα τις καταγράφει ο υμνογράφος στο επόμενο τροπάριο:

Ἰούδας ὁ δοῦλος καὶ δόλιος, ὁ μαθητὴς καὶ ἐπίβουλος,

ὁ φίλος καὶ διάβολος, ἐκ τῶν ἔργων ἀπεφάνθη·

ἠκολούθει γὰρ τῷ Διδασκάλῳ καὶ καθ’ ἑαυτὸν ἐμελέτησε τὴν προδοσίαν,

ἔλεγεν ἐν ἑαυτῷ· Παραδώσω τοῦτον καὶ κερδήσω τὰ συναχθέντα χρήματα,

ἐπεζήτει δὲ καὶ τὸ μύρον πραθῆναι καὶ τὸν Ἰησοῦν δόλῳ κρατηθῆναι,

ἀπέδωκεν ἀσπασμόν, παρέδωκε τὸν Χριστόν καὶ ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγήν οὕτως ἠκολούθει ὁ μόνος εὔσπλαγχνος καὶ φιλάνθρωπος.

Ἀπόστιχα Τριῳδίου

Ἰδιόμελον Ἦχος πλ. δ’
Σήμερον τὸ κατὰ τοῦ Χριστοῦ πονηρὸν συνήχθη συνέδριον,

καὶ κατ’ αὐτοῦ κενὰ ἐβουλεύσατο παραδοῦναι Πιλάτῳ

εἰς θάνατον τὸν ἀνεύθυνον.

Σήμερον τὴν τῶν χρημάτων ἀγχόνην Ἰούδας ἑαυτῷ περιτίθησι,

καὶ στερεῖται κατ’ ἄμφω, ζωῆς προσκαίρου καὶ θείας.

Σήμερον Καϊάφας ἄκων προφητεύει:

Συμφέρει λέγω ὑπὲρ τοῦ λαοῦ ἕνα ἀπολέσθαι·

ἦλθε γὰρ ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν τοῦ παθεῖν,

ἵνα ἡμᾶς ἐλευθερώσῃ ἐκ τῆς δουλείας τοῦ ἐχθροῦ,

ὡς ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος.

Ερμηνεία

Το τροπάριο αυτό επισημαίνει τρία βασικά σημεία της σημερινής ημέρας των Παθών τονίζοντάς τα με το «σήμερον»:   Το πονηρό συνέδριο των Εβραίων, τον απαγχονισμό του Ιούδα και την ακούσια προφητεία του Καϊάφα.

Η πονηρία και η μοχθηρία του παράνομου Συνεδρίου των Εβραίων εκδηλώνεται με την παράδοση σε θάνατο κάποιον κατεξοχήν ανεύθυνο. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά και τον Σωκράτη έτσι τον καταδικάσανε.

Ο χρηματισμός του Ιούδα ήταν η θηλειά που μόνος διάλεξε να κρεμαστεί και να στερηθεί όχι μόνο την επίγεια ζωή αλλά και την ουράνια.

Ο Καϊάφας προφήτευσε την αλήθεια χωρίς να την ξέρει. Ότι δηλαδή συνέφερε ένας, ο Χριστός ή ο Βαραβάς, να πεθάνει για το καλό του κόσμου, αυτό θεωρούσε ως  αλήθεια ο Καϊάφας.  Νόμιζε ότι αν εξοντώσει τον ταραξία Χριστό, θα ησύχαζε ο λαός. Ο Χριστός όμως δεν ήταν ταραξίας, αλλά Σωτήρας και πεθαίνοντας θα έσωζε και όλους τους ανθρώπους. Πού να το ξέρει όμως αυτό ο Καϊάφας, μήπως διάβασε ποτέ τις προφητείες για την έλευση του Χριστού; Ποτέ κι έτσι έπεσε έξω.

Η αλήθεια λοιπόν για τον Χριστό είναι ότι ήρθε να πάθει για τις αμαρτίες μας και να μας ελευθερώσει από την δουλεία του Πονηρού κι  αυτό, γιατί είναι  αγαθός και φιλάνθρωπος.

Ἦχος πλ. α’
Μυσταγωγῶν σου Κύριε τοὺς Μαθητάς ἐδίδασκες λέγων.

Ὦ φίλοι, ὁρᾶτε, μηδείς ὑμᾶς χωρίσει μου φόβος·

εἰ γὰρ πάσχω, ἀλλ’ ὑπὲρ τοῦ Κόσμου·

μὴ οὖν σκανδαλίζεσθε ἐν ἐμοί·

οὐ γὰρ ἦλθον διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι,

καὶ δοῦναι τὴν ψυχήν μου, λύτρον ὑπὲρ τοῦ Κόσμου.

Εἰ οὖν ὑμεῖς φίλοι μού ἐστε, ἐμὲ μιμεῖσθε·

ὁ θέλων πρῶτος εἶναι, ἔστω ἔσχατος,

 ὁ δεσπότης, ὡς ὁ διάκονος·

μείνατε ἐν ἐμοί, ἵνα βότρυν φέρητε·

ἐγὼ γάρ εἰμι τῆς ζωῆς ἡ ἄμπελος.

Ερμηνεία

Το τροπάριο αναφέρεται  στο δεύτερο σημαντικό συμβάν κατά τον Μυστικό δείπνο, τον Ιερό Νιπτήρα. Μέσα σε μια μυσταγωγική διδασκαλία ο Χριστός προετοίμαζε τους Μαθητές για τα φοβερά γεγονότα που θα ακολουθούσαν. Κανένας φόβος δεν πρέπει, λέει, να μας χωρίσει. Αυτό τονίζει και ο απ. Παύλος: «τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θλῖψις ἢ στενοχωρία ἢ διωγμὸς ἢ λιμὸς… καθὼς γέγραπται ὅτι ἕνεκά σου θανατούμεθα ὅλην τὴν ἡμέραν· πέπεισμαι γὰρ ὅτι οὔτε θάνατος οὔτε ζωὴ οὔτε ἄγγελοι οὔτε ἀρχαὶ οὔτε δυνάμεις οὔτε ἐνεστῶτα οὔτε μέλλοντα … δυνήσεται ἡμᾶς χωρίσαι ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ.8, 35-39). Βέβαια τα λέει ο απ. Παύλος ύστερα από την επαλήθευση όλων των προφητειών στο πρόσωπο του Χριστού. Αντίθετα οι μαθητές ήταν κλεισμένοι «δια τον φόβον των Ιουδαίων» και περίμεναν «ομοθυμαδόν» τον Παράκλητο να τους εμψυχώσει. Το Πάθος του Χριστού ήταν εκούσιο υπέρ της σωτηρίας του κόσμου. Αυτό δεν το είχαν καταλάβει ακόμα οι Μαθητές, παρ’ όλο ότι ο Χριστός τους το επιβεβαίωνε.

Οι Μαθητές του Χριστού  θα μπορούσαν να παρεξηγήσουν όχι μόνο την αδυναμία του Χριστού πάνω στον Σταυρό αλλά και την διάθεσή του να πλύνει τα πόδια των Μαθητών. Όλοι αυτοί οι Μαθητές ήταν Εβραίοι και οι Εβραίοι περίμεναν τον Μεσσία να έρθει θριαμβευτικά και μεγαλόπρεπα, ενώ αυτοί βλέπουν ακριβώς το αντίθετο. Δεν μπορούν να καταλάβουν το νέο Πνεύμα του Χριστού, που ήρθε να φέρει στη γη. Το παράδειγμα της ταπείνωσης και της διακονίας ο Χριστός το ζητάει από τους Μαθητές του ως απόδειξη της γνησιότητας του μαθητή. Τέλος το τροπάριο επαναλαμβάνει αυτό που πολλές φορές ανέφερε ο Χριστός, ότι αυτός είναι η άμπελος και οι Μαθητές τα κλίματα, και να μείνουν εν ζωή πρέπει να είναι απόλυτα συνδεδεμένοι με το κλίμα, με την πηγή της ζωής.