– Τι εἶναι ἡ προσευχὴ καὶ ποιὰ τὰ εἴδη της, κατὰ τοὺς ἁγίους Πατέρες;

– Προσευχὴ εἶναι ἡ συνομιλία μὲ τὸν Θεό. Εἶναι βλαστὸς τῆς πραότητας καὶ τῆς ἀοργησίας, εἶναι καρπὸς τῆς χαρᾶς καὶ τῆς εὐχαριστίας. Κατὰ τὸν Εὐάγριο τὸν Ποντικό, εἶναι ἡ ἀποδίωξη τῆς λύπης καὶ τῆς ἀπελπισίας. Εἶναι ἡ ἕνωση καὶ συνάφεια τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεὸ καί, κατὰ τοὺς Πατέρες, ἡ δύναμη τοῦ κόσμου, ἡ συμφιλίωση μὲ τὸν Θεό, ἡ μητέρα τῶν δακρύων καὶ ἡ θυγατέρα αὐτῶν. Ἡ προσευχὴ εἶναι τὸ κλειδὶ τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν καί, κατὰ τὸν Ρῶσο ἅγιο Θεοφάνη τὸν Ἔγκλειστο, εἶναι ἡ ἀνάβαση τοῦ νοῦ καὶ τῶν σκέψεών μας στὸν Θεό.

Ἡ προσευχὴ ἔχει τρεῖς βαθμούς: Στὸν πρῶτο ἀνήκει ἡ προφορικὴ ἢ σωματικὴ προσευχή, στὸν δεύτερο ἡ νοερὰ καὶ στὸν τρίτο ἡ καρδιακή.

– Πῶς γνωρίζει κάποιος ὅτι προσευχήθηκε ἀληθινὰ στὸν Θεό;

– Ἡ αἴσθηση τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ στὴν προσευχὴ μας γίνεται κυρίως ὅταν ὁ προσευχόμενος δὲν ἀπαγγέλλει τίποτε μὲ λόγια. Γι’ αὐτό, ὅταν τὰ λόγια της εὐχῆς φθάσουν στὴν καρδιά, τότε σίγουρα αὐτὴ ἡ προσευχὴ εἶναι ἀληθινή.

– Γνωρίζει ὁ ἄνθρωπος πότε πέρασε ἀπὸ τὴ μία βαθμίδα τῆς προσευχῆς στὴν ἄλλη;

–Η μετάβαση τοῦ προσευχόμενου ἀπὸ τὴν κατώτερη στὴν ἀνώτερη βαθμίδα τῆς προσευχῆς, καθὼς καὶ ἡ πνευματική του πρόοδος, δηλαδὴ ἡ ἀνάβασή του σ’ αὐτὲς τὶς τρεῖς πνευματικὲς βαθμίδες, κατὰ τοὺς περισσότερους ἁγίους Πατέρες, δὲν γίνεται γνωστὴ στὸν προσευχόμενο.

Ἡ πνευματικὴ ἀνάβαση στὴν προσευχὴ μοιάζει μὲ τὴν ἀνάπτυξη ἑνὸς φυτοῦ· αὐξάνεται αὐτὸ χωρὶς νὰ γνωρίζει καὶ νὰ ἀντιλαμβάνεται τὶς στιγμὲς τῆς ἀναπτύξεώς του. Μοιάζει μὲ ἕνα παιδὶ ποὺ μεταβαίνει ἀπὸ τὴ μία ἡλικία στὴν ἄλλη, χωρὶς νὰ μπορεῖ νὰ ξέρει τὸν ἀκριβῆ καιρὸ τῆς ἀναπτύξεώς του. Αὐτὴ ἡ πνευματικὴ ἀνάβαση τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶναι μόνο καρπὸς τῶν κόπων του, ἀλλὰ περισσότερο δῶρο τῆς χάριτος καὶ τοῦ θείου ἐλέους. Καὶ εἶναι μυστικὴ αὐτὴ ἡ πρόοδος ἀπὸ θεία οἰκονομία, γιὰ νὰ μὴν πέσει ὁ ἄνθρωπος στὴν ὑπερηφάνεια στηριζόμενος στὶς δικές του δυνάμεις.

Ὡστόσο ὁ ἀββὰς Ἰσαὰκ ὁ Σύρος μᾶς φανερώνει μερικὰ σημεῖα μὲ τὰ ὁποῖα μπορεῖ κανεὶς νὰ καταλάβει σὲ ποιὰ πνευματικὴ βαθμίδα εἶναι. Λέει: «Ὁ ἄνθρωπος, ὅσο βρίσκεται στὴν ἀμέλεια, φρίττει τὴν ὥρα τοῦ θανάτου, καὶ ὅταν πλησιάζει πρὸς τὸν Θεό, φοβᾶται τὸ ἀντικρυσμα τοῦ δίκαιου Κριτῆ. Ἐνῶ ὅταν φθάσει στὸ πλήρωμα τῆς θείας ἀγάπης ἀπὸ τὴν παροῦσα ζωή, τότε δὲν ὑπάρχουν αὐτὲς οἱ δύο δυσκολίες».

– Τι εἶναι ἡ νοερὰ καὶ τί ἡ καρδιακὴ προσευχή;

– Η νοερά προσευχῆ ειναι ἐκείνη ποὺ γίνεται μὲ στοχασμοὺς καὶ ὁ νοῦς συνηθίζει νὰ βυθίζεται τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς, νὰ τὴ λέει ἐξ ὁλοκλήρου μυστικὰ καὶ χωρὶς νὰ διασκορπίζεται. Τὴν περίοδο αὐτὴ ὁ νοῦς εἰρηνεύει, ἑνώνεται μὲ τὶς λέξεις τῆς εὐχῆς καὶ τὴν ἀπαγγέλλει μυστικά. Η καρδιακή προσευχῆ ειναι ἡ προσευχὴ τῆς νοερῆς αἰσθήσεως. Κατ’ αὐτήν, ὅταν ἡ ἐργασία τῆς εὐχῆς ποὺ γινόταν στὸν νοῦ ἁρπαχθεῖ ἀπὸ τὴν καρδιά, τότε ἡ νοερὰ προσευχὴ ποὺ ἦταν σκέψη, τώρα γίνεται νοερὴ αἴσθηση, ἡ ὁποία γίνεται πνευματικὴ ἀνάγκη στὸν ἄνθρωπο. Ὅποιος ἔφθασε σ’ αὐτὴ τὴν προσευχὴ τῆς καρδιᾶς, ἀπὸ ὅπου πηγάζουν τὰ αἰσθήματα τοῦ ἀνθρώπου, προσεύχεται χωρὶς λόγια, ἐπειδὴ ὁ Θεὸς εἶναι Θεὸς τῆς καρδιᾶς. Ἀπ’ αὐτὴ τὴ βαθμίδα ἀρχίζει ἡ ἀληθινὴ πρόοδος στὴν προσευχή. Αὐτὴ τὴν προσευχὴ μπορεῖ νὰ τὴν ἐξαφανίσει ἡ πολλὴ ἀνάγνωση καὶ ἡ ἐπιμονὴ ἑνὸς ἀκόμη λογισμοῦ, ἐνῶ ἡ παραμονὴ σ’ αὐτὴ τὴν αἴσθηση τῆς προσευχῆς διαφυλάσσεται μὲ τὴ συνεχῆ ἐπίκληση μόνο τῶν λέξεων τῆς εὐχῆς. Λοιπόν, ἀπὸ ὅσα σημειώσαμε μέχρι ἐδῶ, πρέπει νὰ θυμόμαστε ὄτι η νόηση καὶ ἡ αἴσθηση εἶναι δύο δυνάμεις τῆς προσευχῆς, κατὰ τὸν ἅγιο Θεοφάνη τὸν Ἔγκλειστο.

– Πῶς μποροῦν σήμερα οἱ ἄνθρωποι νὰ ἐκτελέσουν τὴν ἐντολὴ τοῦ ἀποστόλου Παύλου «Ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε»;

–Μπορεί κανεὶς νὰ προσεύχεται ἀδιάκοπα, ἂν βρίσκεται πάντοτε μὲ τὸν νοῦ καὶ τὴν καρδιὰ τοῦ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Μὲ τὰ χέρια του μπορεῖ νὰ ἐργάζεται, ἐνῶ μὲ τὸν νοῦ καὶ τὴν καρδιά του νὰ ὑψώνεται στὸν Θεό. Καὶ ἀκόμη αὐτὸ ἔχω νὰ προσθέσω, ὅτι τὸ βασικὸ γνώρισμα αὐτῆς τῆς προσευχῆς εἶναι νὰ ὑπάρχουν ἑνωμένα ὁ νοῦς καὶ ἡ καρδιά μας καὶ ἀχώριστα ἀπὸ τὸν Θεό, σ’ ὁποιοδήποτε τόπο καὶ χρόνο βρισκόμαστε. Νὰ ἔχουμε πάντοτε τὴν αἴσθηση τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ. Αὐτὴ ἡ ἐργασία ἰσχύει γιὰ ὅλες τὶς τάξεις τῆς προσευχῆς καὶ θεωρεῖται μία προσευχὴ ἀκατάπαυστη, κατὰ τὸν ἅγιο Θεοφάνη τὸν Ἔγκλειστο. Αὐτὴ τὴν αἴσθηση καὶ συνεχῆ θεωρία τοῦ Θεοῦ εἶχε ὁ μακάριος προφήτης Δαβίδ, ὅταν ἔλεγε: «Προωρώμην τὸν Κύριον ἐνώπιόν μου διὰ παντός, ὅτι ἐκ δεξιῶν μου ἐστίν, ἴνα μὴ σαλευθῶ» (Ψάλμ. 15:8).

Πρέπει λοιπὸν νὰ καταλάβουμε ὅτι ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μία ἀδιάκοπη προσευχή, ὅταν αὐτὸς σκέπτεται νοερὰ πάντοτε τὸν Θεό.

– Ὑπάρχει ἄλλη βαθμίδα προσευχῆς μετὰ ἀπὸ τὴν καρδιακὴ προσευχή;

–Υπάρχει ἡ πνευματικὴ προσευχὴ ποὺ γίνεται εν ἐκστάσει, γι’ αὐτὸ καὶ λέγεται ἐκστατικὴ προσευχὴ καὶ εἶναι πάνω ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς συνηθισμένης προσευχῆς. Αὐτὸς ποὺ ἔφθασε σ’ αὐτὴ τὴ βαθμίδα δὲν προσεύχεται πλέον, ἀλλὰ ἡ ψυχὴ του αἰσθάνεται καὶ βιώνει τὶς θεῖες ἐνέργειες. Σ’ αὐτὴ τὴν προσευχὴ ἕνας μόνο ἀπὸ κάθε γενεὰ ἀξιώνεται νὰ φθάσει μὲ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ, ὅπως λέει ὁ ἅγιος Ἰσαὰκ ὁ Σύρος.

– Πῶς μποροῦμε νὰ φθάσουμε στὴν πνευματικὴ προσευχή;

–Μητέρα τῆς προσευχῆς εἶναι ἡ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτὴ διδάσκει τὸν ἄνθρωπο νὰ προσεύχεται, νὰ προοδεύει στὴν προσευχή, μέχρι νὰ φθάσει στὴν ὕψιστη βαθμίδα, ποὺ εἴναι η ἐκστατικὴ προσευχή. Διότι ὀκτώ εἶναι οἱ βαθμίδες τῆς προσευχῆς, κατὰ τοὺς ἁγίους Πατέρες: Ἡ ἐν πνεύματι φυσικὴ θεωρία, δηλαδὴ σκέψεις γιὰ τὴν δημιουργία τοῦ Θεοῦ, ἡ προσευχὴ μὲ τὴ γλώσσα (προφορική), ἡ προσευχὴ μὲ τὸν νοῦ καὶ τὸ στόμα, ὅταν δηλαδὴ προσεύχεσαι προφορικὰ καὶ προσέχεις μὲ τὸν νοῦ τὰ ὅσα λές. Κατόπιν εἶναι ἡ καθαρὰ νοερὴ προσευχή, μετὰ ἡ νοερὴ καὶ καρδιακὴ συγχρόνως προσευχή, ὅταν δηλαδὴ προσεύχεσαι μυστικὰ μὲ νήψη καὶ μὲ αἴσθηση τῆς καρδιᾶς σου· κατόπιν ἡ καρδιακὴ προσευχή, ὅταν δηλαδὴ ὁ νοῦς εἶναι κλεισμένος στὴν καρδιὰ μὲ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ ἀπὸ ἐκεῖ ὑψώνεται στὸν οὐρανό, καὶ ἡ τελευταία βαθμίδα εἶναι ἡ ἐκστατικὴ προσευχή, κατὰ τὴν ὁποία ὁ ἄνθρωπος δὲν γνωρίζει ἂν εἶναι μὲ τὸ σῶμα ἢ χωρὶς τὸ σῶμα. Σ’ αὐτὴ τὴν προσευχὴ φθάνουν οἱ ἅγιοι μὲ τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.